خواب از ضروری ترین نیازهای زندگی هرانسان است و حدود 30 تا 35 درصد از عمر هر فرد را به خود اختصاص میدهد. اغلب ما به خواب خود اهمیت چندانی نمیدهیم تا زمانی که به اختلال خواب دچار شویم. اختلالات خواب اغلب به علت عدم آگاهی فرد یا تشخیص داده نمیشوند و یا حتی بسیاری از مواقع به غلط تشخیص داده میشوند. باید یادآور شد که بسیاری از اختلالات خواب تاثیر بسزایی بر سلامتی فرد و فعالیت های روزمره وی دارند. این اختلالات از مهم ترین عوامل بروز حوادث شغلی به ویژه تصادفات رانندگی به شمار میروند. همچنین برخی از آن هابه خصوص بیماری های تنفسی حین خواب میتوانند موجب افزایش فشارخون و سکته های مغزی و قلبی شوند. خوشبختانه در سال های اخیر با ابداع دستگاه پلی سومنوگرافی و شناخت مراحل مختلف خواب طبیعی فراهم شده است.
پلی سومنوگرافی شبانه (تست خواب) :
از مهم ترین روش ها برای بررسی وضعیت و شناخت اختلالات خواب، انجام آزمایش تست خواب است. مشاهده وضعیت خواب فرد و انجام مقایسه با وضعیت طبیعی میتواند بسیاری از اختلالات و عوامل موثر بر خواب فرد را روشن نموده و امکان درمان مناسب را فراهم میکند. در این بررسی اختلالات تنفسی حین خواب به ویژه وجود وقفه های تنفسی حین خواب و همچنین شدت و نوع این اختلالات (انسدادی یا مرکزی) به خوبی قابل تشخیص است. اثرات این اختلالات برروی کیفیت خواب فرد تاثیر منفی دارند، از جمله باعث کاهش خواب عمیق و افزایش خواب سبک و بی کیفیت میشود. همچنین تاثیرات این وقفه ها که همراه با افت مکرر اکسیژن خون است، برروی ارگان های حیاتی بدن به ویژه برروی قلب و عروق قابل پیگیری و ثبت است. بررسی علل خواب آلودگی طی روز به ویژه اگر ناشی از عوارض و اتفاقات حین خواب باشد نیز از دیگر مواردی است که توسط پلی سومنوگرافی قابل بررسی و تشخیص خواهد بود. حال به مفهوم آپنه خواب و انواع آن میپردازیم.
آپنه خواب :
آپنه خواب یا همان قطع تنفس به هنگام خواب از رایج ترین مشکلاتی است که افراد با آن درگیر هستند. این فرایند که موجب قطع شدن تنفس در هنگام خواب میشود سبب بروز خروپف در بسیاری از موارد میشوند. افرادی که دچار آپنه های خواب هستند معمولا پس از بیدار شدن دچار خستگی مفرط در طول روز هستند و ممکن است علائمی مانند خشکی دهان و بی قراری داشته باشند و حتی در موارد حادتر آپنه ممکن است فرد دچار بیماری های قلبی و عروقی نیز بشود. باید به این نکته توجه داشت که اگر آپنه بیش از 5 دقیقه به طول انجامد، میتواند موجب مرگ مغزی و آسیب های جدی و احتمالا پایدار مغزی شود. به همین سبب صرف نظر از علت آن باید آپنه سریعا درمان گردد.
آپنه ها معمولا به 3 دسته زیر تقسیم بندی میشوند :
1-آپنه انسدادی (OSA) : این نوع آپنه که رایج ترین نوع آپنه میباشد و شیوع آن در مردان تقریبا 2 برابر زنان است، در اکثر بیماران تشخیص داده نمیشود و تنها 10% از بیماران به دنبال علل بیماری و درمان آن هستند. این آپنه زمانی رخ میدهد که ماهیچه عقبی گلو شل شده، مسیر تنفس بسته شده و تنفس برای چند ثانیه متوقف میشود. در این هنگام سطح اکسیژن خون پایین آمده و مغز متوجه این قضیه میشود و فرد را از خواب بیدار میکند. این علائم میتواند ناشی از انسداد جزئی یا کامل دستگاه تنفسی بیمار باشد. این فرایند به صورت یک صدای بلند یا خرناس شنیده میشود. پس از بیدار شدن فرد، با یک نفس عمیق، مغز مجددا به خواب رفته و این روند دوباره ادامه مییابد. این امر میتواند در طول شب چندین مرتبه تکرار شده و در نهایت آرامش را از بیمار سلب نماید که بسته به تعداد آن به 3 دسته تقسیم میشوند :
OSA خفیف : بیمار در طول یک ساعت بین 5 تا 14 بار وقفه در تنفس دارد .
OSA متوسط : بیمار در طول یک ساعت بین 15 تا 29 بار وقفه در تنفس دارد.
OSA شدید : بیمار در طول یک ساعت 30 بار و یا بیشتر وقفه را در تنفس خود تجربه کند.
دلایل و فاکتورهای اصلی در خطر ابتلا به آپنه انسدادی:
وزن بالا : در بسیاری از موارد افرادی که دارای اضافه وزن هستند بیشتر از افرادی که وزن خود را در حالت متعادل نگه میدارند، در معرض خطر ابتلا به آپنه انسدادی قرار دارند.
سنین بالا : با بالا رفتن سن، قدرت و کشش عضلات بدن رو به کاهش میرود و عضلات گلو نیز از این قاعده مستثنی نیستند. از همین رو با بالا رفتن سن افراد بیشتر در معرض خطر آپنه انسدادی قرار میگیرند.
لوزه های بزرگ : این فاکتور که بیشتر کودکان را در معرض خطر آپنه قرار میدهد، میتواند بر بزرگسالان نیز تاثیر بگذارد، در حالی که این افراد در زمان جوانی هرگز دچار این عارضه نبوده اند.
مصرف دخانیات : دود سیگار باعث بروز التهاب و حبس مایعات در راه های هوایی فوقانی افراد میشود که میتواند جریان هوا را مختل کند.
مصرف الکل : الکل سبب شل شدن ماهیچه ها شده و ممکن است در زمان خواب این شل شدگی سبب مسدود شدن راه هوایی بیمار شود.
علل طبیعی : دلایل ژنتیکی بسیاری میتواند باعث قرار گیری افراد در معرض خطر ابتلا به آپنه باشد ازجمله گلوی باریک تر و یا زبان بزرگ تر
2-آپنه مرکزی (CSA) : این نوع از آپنه زمانی رخ میدهد که مغز به طور موقت نتواند سیگنال های عضلات مسئول کنترل تنفس را ارائه دهد. این نوع آپنه که به اندازه آپنه انسدادی رایج است، به عنوان یک مشکل ارتباطی در شبکه عصبی بدن شناخته میشود.
عواملی که خطر ابتلا به آپنه مرکزی را افزایش میدهند :
جنسیت : خطر ابتلا به آپنه مرکزی در مردان بسیار بیشتر از زنان است
سن : بیشتر در افراد میانسال به ویژه در افرادی که بالا 65 سال سن دارند، احتمال وقوع آن میرود
بیماری های خاص : در افرادی که مبتلا به بیماری های قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی و نارسایی احتقانی قلب هستند، خطر ابتلا بسیار بالاتر است
افراد مبتلا به سکته مغزی یا تومور مغزی
3-آپنه مختلط یا کمپلکس (AKA) : این آپنه در واقع ترکیبی از دو مورد بالاست.