دستگاه ونتیلاتور ( Ventilator ) یک دستگاه کمک تنفسی است که برای بیمارانی که به طور موقت و یا دائم دچار بیماری های تنفسی هستند و یا قادر به تنفس خود به خودی نیستند ، عمل تنفس را انجام می‌دهد.
تاریخچه : انجام تنفس مصنوعی به 870 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. زمانی که پاراسلسوس سوئیسی به وسیله دم آهنگری و قرار دادن آن در دهان بیمار به ریه های فرد هوا می‌رسانید . پس از آن فارست برد آمریکایی نخستین دستگاه تنفس مصنوعی جدید را با نام Bird Mark 7 را در زمان جنگ جهانی دوم ساخت. امروزه انواع پیشرفته ای از این دستگاه در سراسر جهان طراحی، ساخته و مورد استفاده قرار گرفته است.
دستگاه ونتیلاتور در دو نوع ثابت و پرتابل موجود هستند که نوع ثابت آن بیشتر در بخش های مراقبت ویژه، اورژانس ها و بخش های بیهوشی مورد استفاده قرار می‌گیرد . همچنین نوع پرتابل آن برای استفاده در آمبولانس ها، مناطق صنعتی، بیمارستان های صحرایی و مکان های امدادی، همچنین در هواپیما مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع ماشین های تهویه مصنوعی بسته به شدت روند بیماری، طول مدت حمایت تهویه ای، سطح هشیاری بیمار و … به 2 نوع تقسیم بندی می‌شوند :
1- ونتیلاتورهای فشار منفی : این ونتیلاتورها اولین بار در همه گیری بیماری فلج اطفال طراحی و مورد استفاده قرار گرفتند. شکل ظاهری این دستگاه به گونه ای است که اطراف قفسه سینه بجز سر و گردن را می‌پوشاند. مکانیسم عهملکرد این دستگاه به گونه ای است که در هنگام دم، هوای درون محفظه تخلیه شده و باعث ایجاد فشار منفی در محفظه می‌شود و پس از آن بلعث کشیده شدن دیواره قفسه سینه به بیرون و کشیدگی آن می‌شود.
2- ونتیلاتورهای فشار مثبت : این ونتیلاتورها که مخصوص تنفس غیر تهاجمی ( NIV ) طراحی شده اند، پارامترهای تنظیمی در هنگام دم، هوا را با فشاری بیش از فشار اتمسفر به ریه ها منتقل کرده و یک فشار آلوئولی مثبت به وجود می‌آورد که موجب اتساع و گستردگی قفسه سینه می‌شود. این نوع ونتیلاتورها 4 فاز اصلی دارند که باید تکمیل شده و یک سیکل ونتیلاتوری برای بیمار فراهم شود :
- دم
- تغییر دم به بازدم
- بازدم
- تغییر از بازدم به دم
انواع ونتیلاتورهای فشار مثبت :
1- ونتیلاتورهای فشار ثابت
2-ونتیلاتورهای حجم ثابت
3-ونتیلاتورهای زمان ثابت
4-ونتیلاتورهای فرکانس بالا
1-ونتیلاتورهای فشار ثابت :
این ونتیلاتورها حجم جاری ثابت را هنگامی پایان می‌دهد که فشار راه های هوایی بیمار به مقدار از پیش تنظیم شده برسد . بنابراین با تنظیم مقادیر بالاتر فشار برروی دستگاه می‌توان حجم بیشتری را به ریه ها رساند .فشار راه های هوایی بیمار در این نوع تهویه ثابت و حجم متغیر است.
2-ونتیلاتورهای حجم ثابت :
در این مدل ونتیلاتورها، مرحله دم هنگامی به پایان می‌رسد که حجم از قبل معین شده بر روی دستگاه در داخل ریه ها گنجانده شود. دستگاه رساندن حجم را تا رسیدن به حجمک تنظیم شده ادامه می‌دهد که یکی از برتری های آشکار این مد می‌باشد زیرا قبل از سایر مدها توانایی کنترل تهویه و اکسیژناسیون را دارد و حجم از قبل تنظیم شده را با فشارهای متفاوت به ریه بیمار می‌رساند و همین مزیت دلیل کاربرد گسترده این ونتیلاتورها در کنترل بیمارانی است که دچار اختلالات حاد تهویه ای هستند . همچنین از معایب این ونتیلاتورها می‌توان به بالا رفتن فشار راه هوایی در حد خطرناک اشاره کرد که ممکن است بیمار را در معرض خطر ابتلا به باروتروما قرار دهد. در ونتیلاتورهای جدید در صورت تنظیم مناسب دستگاه و آلارم ها، چنین مشکلی رخ نمی دهد.
3-ونتیلاتورهای زمان ثابت :
این ونتیلاتورها که بیشتر در تهویه ریه کودکان و نوزادان به کار می‌رود ، به دلیل تحت کنترل بودن زمان، سرعت جریان باید به گونه ای تنظیم شود که حجم جاری مورد نظر در آن زمان وارد ریه ها شود.
4-ونتیلاتورهای فرکانس بالا :
این مدل ونتیلاتورها که جدیدترین نوع ونتیلاتورها محسوب می‌شوند، می‌توانند حجم های جاری کوچک را با فرکانس بالا در اختیار ریه بیمار قرار می‌دهد.
پارامترهای تنظیمی در دستگاه ونتیلاتور :
حجم جاری یا TV : حجمی که در یک دم و بازدم عادی وارد ریه شده و بر روی دستگاه قابل تنظیم است.
تعداد تنفس یا RR : تعدادتنفس در دقیقه را گویند.
Fio2 : درصد اکسیژن دمی که در دستگاه ونتیلاتور از 21 تا 100 قابل تنظیم است.
Ti : زمان دم
I:E : نسبت دم به بازدم توسط این کلید در دستگاه تنظیم می‌شود .
PEEP : فشار مثبت انتهای بازدمی که جهت جلوگیری از کلاپس ریه بر روی دستگاه تنظیم می‌شود را گویند.
مدهای ونتیلاتور :
حالت و نوع تنفس مورد استفاده برای بیمار خ، مد تنفسی نامیده می‌شود که در ادامه به انواع این مدها خواهیم پرداخت.
1- مد تهویه کنترل شده حجمی ( CMV : Control Mechanical Ventilation)
2-مد تهویه کنترل شده فشاری ( PCV : Oressure Control Ventilation )
3-مد کنترل کمکی ( ACMV : Assist Control Ventilation )
4-مد تهویه متناوب اجباری ( IMV : Intermittent Mandatory Ventilation )
5-مد تهویه متناوب اجباری هماهنگ شده ( SIMV : Synchronized IMV )
6-مد تهویه دقیقه ای اجباری ( MMV : Mandatory Minute Ventilation )
7-مد تهویه ارادی ( Spontaneous Ventilation )
8-مد تهویه حمایتی فشاری خود به خودی ( PSV : Pressure Support Ventilation )
9-فشار مثبت مداوم راه هوایی ( CPAP : Continues Positive Airway Pressure )
هدف اصلی استفاده از دستگاه ونتیلاتور، درمان بیماری های ریوی نیست بلکه با برقراری تهویه مکانیکی و حمایت از ریه ها تا زمان رفع علت زمینه ساز، نیازهای تهویه ای و اکسیژناسیون بیمار تامین می‌شود. در واقع ونتیلاتور کمکی به درمان بیماری نمی‌کند و فقط می تواند بیمار را تا درمان بیماری زمینه ای زنده نگه دارد.
روش های تنفس دهی به بیمار :
- ماسک : این روش تهویه غیر تهاجمی بوده و به شرط آن که بیمار هوشیاری لازم جهت استفاده از ماسک را داشته باشد انجام می‌شود.
- تراکستومی : در این روش با یک جراحی کوچک در گلو، لوله گذاری مستقیما در مسیر نای انجام می‌شود.
- اینتوباسیون : در این روش توسط لارنگوسکوپ، درون ریه بیمار لوله گذاری انجام می‌شود و حجم های تنفسی از این طریق به بیمار داده می‌شوند.
مهم ترین اهداف تهویه مصنوعی عبارتند از :
- حفظ و برقراری تهویه مناسب آلوئولی جهت جذب اکسیژن و دفع CO2 از بدن
- تجویز اکسیژن با غلظت مورد نیاز جهت اصلاح انواع هیپوکسمی
- تجویز گازها تحت فشار مثبت به منظور افزایش حجم ریه ها و کاهش ابتلا به آتلکتازی
- اعمال فشار مثبت در انتهای بازدم (PEEP) به منظور جلوگیری از کلاپس راه های هوایی و بهبود اکسیژناسیون
- برقراری و حفظ تنفس با طرح تهویه مناسب
- برقراری مجدد تنفس در بیماران دچار ایست تنفس یا بیمارانی که تنفس ارادی آن ها کارایی لازم جهت جذب اکسیژن یا دفع CO2 را ندارند.
- در نارسایی حاد تنفسی
- به عنوان درمان کمکی در بیماران مبتلا به بیماری های مزمن انسدادی ریه
- به عنوان درمان کمکی در مواردی که قفسه سینه و ریه ها تحت فشار قرار گرفته باشند نظیر تروماهای وسیع وارده به توراکس
