دستگاه اکسیژن ساز از ضروری ترین وسایل پزشکی خانگی برای بیمارانی است که میزان اکسیژن خون یا به عبارتی SPO2 خون پایینی دارند. این دستگاه با فشرده کردن هوای محیط و انتقال آن به مخازن زئولیت و تجزیه مداوم آن ، اکسیژن خالص پزشکی را با درصد خلوص بالای %95 به بیمار تحویل میدهد.
دستگاه های اکسیژن ساز جایگزین بسیار خوبی برای کپسول های اکسیژن هستند و تنها محدودیت آن ها نیاز به استفاده از برق میباشد. البته مدل های جدیدی از این دستگاه ها ساخته شده اند که با باطری کار میکنند اما توانایی تولید اکسیژن با غلظت کمتری را دارا هستند.
قسمت های تشکیل دهنده دستگاه اکسیژن ساز :
1- فیلترها : عموما 3 نوع فیلتر در دستگاه های اکسیژن ساز وجود دارد.
فیلتر اول نوعی ابر صنعتی از جنس پلی اورتان است که وظیفه جذب گرد و غبار هوای ورودی را بر عهده دارد. این فیلتر را میبایست به صورت هفته ای با آب ولرم شستشو داده و به صورت ماهیانه تعویض کرد.
فیلتر دوم همان فیلتر هپا ( HEPA ) است که کاغذی بوده و در سایزها و اشکال متفاوتی موجود هستند و بهتر است که به صورت ماهیانه تعویض شوند.
فیلتر سوم نوعی فیلتر آنتی باکتریال است که از ورود باکتری ها و ذرات ریز میکرونی به اکسیژن تولیدی جلوگیری میکند.

2- کمپرسور ( موتور دستگاه ) : کمپرسور وظیفه مکش هوای اطراف به داخل و فشرده سازی آن را به عهده دارد . هوای مکیده شده به درون دستگاه پس از عبور از فیلترها وارد کمپرسور شده و تحت فشار خاصی وارد سیلندرهای زئولیت میشود.
3- سیلندرهای زئولیت : زئولیت یک ماده معدنی است که عمدتا از آلومینوسیلیکات تشکیل شده و به عنوان جاذب سطحی در صنعت مورد استفاده قرار میگیرد. در دستگاه های اکسیژن ساز دو سیلندر زئولیت وجود دارد که وظیفه خالص سازی اکسیژن موجود در هوا را به عهده دارند.
4- شیر برقی : این شیر 4 مسیر را کنترل میکند. از یک طرف رابط بین کمپرسور و سیلندرهای زئولیت است و از سمت دیگر خروج اکسیژن را فراهم میکند. این شیر هوای ورودی را به سیلندرهای زئولیت رسانده و از طرف دیگر خارج کردن نیتروژن از سیلندرها و خارج نمودن آن از دستگاه را فراهم میسازد. به دلیل این که این شیر مرتبا بین دو سیلندر زئولیت در حال سوئیچ شدن است به آن دریچه متحرک نیز گفته میشود.

5- مخزن اکسیژن : پس از خالص سازی اکسیژن و خروج آن از سیلندرهای زئولیت، گاز اکسیژن در مخزن اکسیژن ذخیره می شود. در این مرحله فشار اکسیژن توسط رگولاتور تنظیم فشار به فشار مورد نیاز بیمار که 0.5 بار است رسیده و سپس به سمت خروجی دستگاه هدایت میشود.
6- فلومتر : وظیفه فلومتر دستگاه تنظیم جریان خروجی اکسیژن بر حسب لیتر بر دقیقه میباشد.

7- لیوان مرطوب کننده : این لیوان در قسمت بیرونی دستگاه قرار دارد و وظیفه آن مرطوب سازی اکسیژن خروجی میباشد. سطح این لیوان به دو قسمت Minimum و Maximum نشانه گذاری شده و میزان آب درون لیوان باید بین این دو سطح قرار گیرد . توصیه میشود که از آب مقطر برای پر کردن لیوان استفاده شود تا رسوب کمتری بسته شود و هفته ای یک بار نیز سوراخ های نازال جرم زدایی شده و یا با سوزن سوراخ های آن باز شود.
مکانیسم عملکرد دستگاه اکسیژن ساز :
همان طور که میدانید هوای تنفسی ما شامل %78 نیتروژن ، %21 اکسیژن و %1 گازهای دیگر میباشد. دستگاه اکسیژن ساز تحت شرایط خاصی اکسیژن موجود در هوا را خالص سازی نموده و آن را با خلوص بالای %95 در اختیار بیمار قرار میدهد.
هوای اطراف دستگاه پس از ورود به دستگاه و عبور از فیلترهای ورودی، گرد و غبار آن گرفته شده و وارد کمپرسور میشود. هوا درون کمپرسور تحت فشار بالا فشرده شده و به سمت سیلندرهای زئولیت فرستاه میشود. هوای وارد شده به ستون های زئولیت توسط گرانول های زئولیت به روش PSA (نوسان جذب سطحی) تجزیه میشود. بدین ترتیب که گاز نیتروژن توسط گرانول ها جذب شده و ملکول های سبک اکسیژن به سمت خروجی ستون هدایت میشوند . پس از آن که خالص سازی اکسیژن در یک ستون تمام میشود، ستون دیگر شروع به خارج نمودن گاز نیتروژن کرده و مجددا خالص سازی اکسیژن را آغاز میکند. از آنجایی که مراحل جداسازی و خروج گازها از دستگاه پروسه ای زمان بر است، به همین علت دستگاه های اکسیژن ساز خانگی همواره دارای دو سیلندر زئولیت هستند.
گاز اکسیژن پس از خالص سازی در سیلندرهای زئولیت از طریق دریچه های یک طرفه شیر برقی به سمت مخزن اکسیژن هدایت میشوند. در این مخزن فشار اکسیژن از طریق رگولاتور تنظیم فشار، به فشار 0.5 بار کاهش فشار یافته و به سمت سنسور اکسیژن و فلومتر تنظیم جریان منتقل میشود.
جریان گاز اکسیژن به وسیله فلومتر توسط کاربر تنظیم شده و به سمت خروجی دستگاه و لیوان مرطوب کننده منتقل میشود. پس از مرطوب شدن اکسیژن خروجی در لیوان مرطوب کننده، به سمت نازال هدایت شده و تحویل بیمار میشود.
نکات ضروری برای استفاده از دستگاه اکسیژن ساز :
1- نکته بسیار مهم در استفاده از دستگاه این است که دستگاه به صورت کاملا ایستاده حمل و استفاده شود و از خواباندن دستگاه اکیدا خودداری شود.
2- از آن جایی که هوای مورد نیاز برای تصفیه و رساندن اکسیژن به بیمار از پشت دستگاه تامین میشود لذا اطراف دستگاه باید کاملا آزاد بوده و سطح دستگاه با پتو، پرده و ملحفه پوشانده نشود.
3- قبل از استفاده از دستگاه حتما آن را به محافظ برق متصل نموده تا از آسیب های نوسانات برق به دستگاه جلوگیری شود.
4- از ریختن آب و سایر مایعات روی دستگاه جدا خودداری شود.
5- پس از روشن نمودن دستگاه، پیچ فلومتر به آرامی باز شود و از قرار دادن آن بیش از خط قرمز اکیدا خودداری شود.
6- فیلترهای دستگاه به موقع تعویض شده تا تغییری در میزان خلوص اکسیژن رخ ندهد.
دقت داشته باشید که نگهداری صحیح از دستگاه باعث افزایش طول عمر دستگاه شده و از استهلاک دستگاه جلوگیری می شود.
چه کسانی از دستگاه اکسیژن ساز استفاده میکنند ؟
افرادی با بیماری های زیر مستعد استفاده از دستگاه اکسیژن ساز هستند :
- انسداد مزمن ریوی ( COPD )
- اختلالات عصبی و عضلانی
- آسم حاد
- آمبولی ریه
- مشکلات قلبی
- آمفیزم
- هیپوکسی
- عفونت ریه
- افراد دارای فشار خون ریوی
- فیبروز کیستیک
- آپنه خواب
- برونشیت مزمن

دقت داشته باشید که میزان ظرفیت دستگاه همچنین میزان اکسیژن دریافتی بیمار در طول شبانه روز بایستی توسط پزشک برای بیمار معین شود.
نکات مهم در زمان خرید اکسیژن ساز :
1-اولین نکته مهم در زمان خرید دستگاه اکسیژن ساز، توجه به شدت بیماری و نیاز بیمار میباشد. ظرفیت تولید اکسیژن از مهترین ترین نکات در این خصوص میباشد.
2-نکته دیگری که باید به آن پرداخته شود، صدای دستگاه اکسیژن ساز است و این عاملی است که در طولانی مدت بسیار حائز اهمیت خواهد بود. تاکنون دستگاه کاملا بدون صدایی تولید نشده و همه دستگاه های اکسیژن ساز موجود در دنیا صدادار هستند. خرید دستگاهی با رنج صدایی کمتر از 50 دسی بل، آرامش بیشتری برای بیمار و اطرافیان وی فراهم میکند.
3-نکته بسیار مهم دیگر توجه به گارانتی و خدمات پس از فروش تولید کننده دستگاه اکسیژن ساز میباشد. اعتبار شرکت سازنده، گارانتی و خدمات پس از فروش از عوامل تعیین کننده در کارکرد بهینه دستگاه هستند.
و در نهایت ویژگی هایی همچون وزن کم و جابجایی آسان، مصرف پایین انرژی به همراه بالاترین توان کارکرد، خلوص بالای تولید اکسیژن و گارانتی معتبر به همراه خدمات پس از فروش از مهم ترین نکات برای خرید دستگاه اکسیژن ساز هستند که باید به آن ها توجه ویژه داشت.